Jean-Pierre Raynaud - La Maison

Wie spreekt over kunst en tegels kan niet omheen het oeuvre van Jean-Pierre Raynaud. Deze Franse kunstenaar, geboren in 1939 in Courbevoie, behaalde een diploma tuinbouw, maar begon na zijn studies onmiddellijk aan een artistieke loopbaan. Hij werkte met alledaagse voorwerpen die in een volledig nieuwe context geplaatst werden en tot een eigen iconografie uitgroeiden. Wereldberoemd zijn zijn, dikwijls gigantische,  plantenpotten met cement gevuld, zijn verkeersborden, later zijn vlaggen, maar vooral ook zijn witte tegels.

Hij bracht de tegels aan op muren, meubels, vloeren, gebruiksvoorwerpen, kaders die als ‘schilderijen’ aan betegelde muren gehangen werden en ook op monumentale sculpturen in de openbare ruimte…

Legendarisch echter werd zijn huis in La Celle-Saint-Cloud. Van 1969 tot 1993 heeft hij voortdurend zijn huis betegeld, herbetegeld, verbouwd, gedeeltelijk afgebroken en herbouwd, waarbij alle ruimtes volledig (muren, vloeren, plafonds…) met de witte tegeltjes bekleed werden. In 1993 besloot Raynaud om zijn huis definitief af te breken en de brokstukken te exposeren in chirurgische kommen. Later werden de resten zelfs enkel nog in kartonnen dozen met daarop in rode letters “Raynaud 1993”  ‘getoond’. Zelf zegt hij daarover in een interview uit 2005 met curator Gilbert Perlein: “I thought it would be interesting to show The House in its original cardboard box. Thus, it isn’t visible, but it is very much present inside the box. Memory and experience play a major role here: it isn’t a matter of looking at the debris that were shown twelve years ago, but of showing the mass of physical and mental energy released by their piling-up.” (Les Raynaud de Raynaud, Mamac, Nice, 2006).

La Maison, zoals het altijd genoemd wordt, kan eigenlijk als Raynauds levenswerk beschouwd worden. Je moet weten dat de kunstenaar wel degelijk in het huis leefde gedurende 24 jaar. Het is moeilijk je een grotere verstrengeling van leven en werk voor te stellen. Toch staat Raynaud er (in het eerder geciteerde interview) op een duidelijk onderscheid te maken tussen zijn persoon en zijn werk. De aanduiding van het kunstwerk als La Maison geeft dat al aan: het is niet 'ma maison'. De titel suggereert een afstandelijkheid, een vreemde, koele uitwendigheid die perfect aansluit bij de cleane verschijningsvorm. Het klinkt ook dominerend, bedreigend. Na de afbraak worden de brokstukken in chirurgische kommen gepresenteerd: ook dat heeft op zijn beurt een onmiskenbaar steriel karakter. Dergelijke kommen hebben echter ook de connotatie van een verregaand ingrijpen op de integriteit van het lichaam. Ze worden immers gebruikt om uit het lijf gesneden stukken in te deponeren. Staat je huis niet symbool voor je persoon? Later, als de brokstukken enkel nog in de kartonnen dozen tentoongesteld worden, zien we alweer die netheid, die, mij althans, zeer beklemmend overkomt.

Deze dualiteit, de cleane en bewuste afstandelijkheid enerzijds en de betrokkenheid van het letterlijk leven in het werk anderzijds, roept dan ook een gevoel van ingehouden, onzichtbaar, maar toch bijna tastbaar geweld op. Is het een verdedigingsmechanisme, een afwenden van onheil, een zich afkeren van de omgeving die als een dreiging ervaren wordt? Raynaud is zich overigens zeer bewust van het geweldaspect. Hij verwijst herhaaldelijk naar zijn neiging tot agressie.

Tot slot nog dit: op een bepaald ogenblik voelde hij zich gevangen in zijn eigen werk, paradoxaal genoeg, zijn vrijheid. Ik citeer nog eens uit het eerder aangehaalde interview: “Fear started to set in, freedom became a prison. I thought: should I get rid of  it? Sell it? Impossible. For me, it was too intimate. […] As I had a strong potential for violence, the solution was to make The House disappear. At that moment, I understood what it was to be an artist: construction or deconstruction, the fight would always be the same, provided that art came out the winner. I didn’t know how to proceed, but like a soothed child, I was able to go back to sleep.” Het komt m.i. hierop neer: een kunstenaar heeft maar een verantwoordelijkheid, namelijk kunstenaar te zijn. La Maison blijft dan ook een bijzonder actueel en pregnant werk, de zingeving voor het kunstenaarschap van Raynaud. Zo wordt het toch ook weer ‘sa maison’ en wellicht ook ‘ma maison’ van elke kunstenaar.

Ik heb in dit bericht geen foto’s opgenomen. Je vindt er massa’s op het net. Een paar adressen:

Flickr 

Flickriver 

De officiële Raynaud website

En niet te missen: een gearchiveerde website met een fototour doorheen La Maison